De Wet zorg en dwang (Wzd) is sinds 2020 een feit. Deze wet voorkomt zoveel mogelijk onvrijwillige zorg bij mensen met dementie of een beperking. Wat houdt de wet in, in welke situaties is de wet van toepassing en hoe kan een zorgorganisatie en zorgprofessional aan de wet voldoen? Lees in dit blog alles over de Wet zorg en dwang.

Samen met de Wet verplichte ggz (Wvggz) geldt de Wet zorg en dwang als vervanging van de voormalige Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ).

De grondbeginselen van de Wet zorg en dwang

De Wet zorg en dwang is van toepassing op cliënten met dementie en cliënten met een verstandelijke beperking of niet-aangeboren hersenletsel. Anders dan bij de BOPZ, is de Wzd ook van toepassing op cliënten die niet gedwongen zijn opgenomen. De wet kan dus ook gelden bij thuiszorg, kleinschalig wonen, school of dagbesteding. In de Wzd is vastgelegd dat een cliënt recht heeft op:

• Begrijpelijke informatie over zorg;
• Zorg waarbij onvrijwillige zorg een laatste redmiddel is dat zo kort en proportioneel mogelijk wordt toegepast;
• Periodieke evaluatie van het zorgplan of ondersteuningsplan;
• Advies en bijstand van een cliëntenvertrouwenspersoon;
• Zo nodig bijstand van een tolk;
• Mogelijkheid om een klacht in te dienen.

In de e-learning Wet zorg en dwang van Threewise leer je als zorgprofessional wat de wet inhoudt, wanneer je deze toepast en wat je dan moet doen.

In welke situaties is de Wzd van toepassing?

Vrijheidsbeperking of onvrijwillige zorg mag dus volgens de wet niet worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstige nadelige gevolgen voor de cliënt of zijn omgeving. Bijvoorbeeld als de zorgaanbieder en de cliënt (of zijn vertegenwoordiger) het niet eens worden over alle alternatieve vrijwillige zorg, moet de zorgaanbieder het stappenplan van de Wet zorg en dwang erbij pakken. De stappen helpen de zorgorganisatie bij een zorgvuldige afweging voor onvrijwillige zorg. Het stappenplan volgen is verplicht als:

• De afgesproken zorg in het zorgplan niet meer voldoet en onvrijwillige zorg waartegen de cliënt of cliëntvertegenwoordiger zich verzet, wordt overwogen;
• Gedragsmedicatie, beperking van de bewegingsvrijheid of insluiting wordt overwogen, ook als de cliëntvertegenwoordiger hiermee instemt.

Wet zorg en dwang: het stappenplan

Stap 1: Heroverweging van het zorgplan / opname van onvrijwillige zorg in het zorgplan.
Stap 2: Verlenging van de periode waarin onvrijwillige zorg verleend kan worden.
Stap 3: Tweede verlenging van de periode waarin onvrijwillige zorg verleend kan worden.
Stap 4: Derde verlenging van de periode waarin onvrijwillige zorg verleend kan worden.
Stap 5: Vierde en iedere volgende verlenging van de periode waarin onvrijwillige zorg verleend kan worden.

In het stappenplan staan per stap de maximale periode en de bespreekpunten aangegeven, evenals welke zorgverleners bij de besluitvorming betrokken zijn.

Wet zorg en dwang tijdens de coronapandemie

Het stappenplan mag aangepast uitgewerkt worden tijdens de coronacrisis. Het streven blijft om zo veel mogelijk persoonsgerichte zorg te blijven leveren. Voor collectieve maatregelen vanuit het RIVM geldt het stappenplan van de Wzd niet. Voor individuele maatregelen geldt dat de juiste professionele afwegingen worden gemaakt over welke zorg het beste passend is, ook ten aanzien van onvrijwillige zorg, de daarbij behorende procedures en de beschikbare capaciteit van zorgpersoneel. Hierbij kan geheel of gedeeltelijk worden afgeweken van het stappenplan uit de Wzd.

Over welke situaties gaat het dan? Bijvoorbeeld als bij onderbezetting en capaciteitsproblemen als gevolg van COVID-19, het gebruikelijke MDO niet in volle omvang geregeld kan worden. Of de naleving van evaluatietermijnen en de inzet van de daarbij benodigde zorgverleners, zoals bijvoorbeeld de externe deskundigen. Wel moeten de gemaakte afwegingen zo veel als mogelijk worden vastgelegd in het dossier van de cliënt.

Wat moet een zorgorganisatie doen voor de Wzd?

• Stappenplan doorlopen in geval van onvrijwillige zorg;
• Beleidsplan Wet zorg en dwang schrijven;
• Iedere medewerker die in direct contact met cliënten staat moet op de hoogte zijn van de wet en de toepassing ervan.

Behalve dat een organisatie het stappenplan moet volgen in geval van onvrijwillige zorg, moet iedere zorgorganisatie ook een beleidsplan ‘Wet zorg en dwang’ schrijven. In dit beleidsplan staat onder meer wat de visie is op vrijheid en zorg en hoe de zorgorganisatie in de praktijk vorm geeft aan de verschillende onderdelen van de wet. Vilans heeft een voorbeeldbeleidsplan geschreven die zorgorganisaties als basis voor hun eigen plan kunnen gebruiken. Ook is het belangrijk dat iedereen die in de organisatie werkt en direct in contact staat met cliënten, weet wat de Wet zorg en dwang is en hoe deze toe te passen.

In de training Wet zorg en dwang van Threewise worden zorgprofessionals in drie dagdelen cursus en via e-learning effectief geschoold in de theorie en toepassing van de Wzd.

Implementatie van de Wzd in de praktijk

Eén van de voorwaarden voor een goede implementatie is dat zorgprofessionals die in direct contact staan met cliënten weten wat de Wet zorg en dwang is en hoe ze deze moeten toepassen. HWW Zorg gebruikt hiervoor de e-learningmodule Wet zorg en dwang van Knowledge Monk, een zusterbedrijf van Threewise zorgacademie. Projectleider Shelly de Jong vertelt in dit filmpje hoe HWW Zorg de wet implementeert met behulp van de e-learning.

Wet zorg en dwang: hoe staat het ervoor?

Zorginstellingen zijn goed op weg met de Wet zorg en dwang, maar een aantal zaken staat een goede implementatie in de weg, blijkt uit de ‘Rapportage opzet monitor Wet zorg en dwang’. Dit onderzoek van KPMG werd eind 2020 in opdracht van het ministerie van VWS gedaan.

Voornamelijk de beschikbaarheid van goed personeel, onvoldoende uitwerking en onbekendheid met de wet maken de implementatie moeilijk. Hoewel er al weinig personeel beschikbaar was, versterkte de coronapandemie dit ook. De prioriteiten lagen ergens anders. Ook heeft het personeel zowel theoretische training als praktijkervaring nodig om de Wzd goed uit te kunnen voeren, blijkt uit het rapport. Niet alle zorgprofessionals weten wanneer onvrijwillige zorg en de Wzd van toepassing zijn en welke middelen daar wel inzicht in geven. Ook de cliënten of familie zelf weten dit niet, terwijl de Wzd er is om hun rechtspositie te versterken.

Daarnaast is familie vaak bang om iets te veanderen dat al jaren werkt, kwam naar voren tijdens het Vilans Wzd Café in april 2021. Als het bijvoorbeeld gaat om een deur die ’s nachts op slot gaat, om te voorkomen dat iemand gaat dwalen over de gangen, is de omgeving toch vaak bang om die deur van het slot te doen.

Ook blijkt in de praktijk dat sommige situaties lastig te rijmen zijn met de Wzd. Als voorbeeld wordt een cliënt in de GGZ genoemd waarvan de ouder graag wil dat zij muziektherapie volgt. Hiervoor moet de cliënt een tuigje aan, wat automatisch onder onvrijwillige zorg valt vanwege het inperken van de bewegingsvrijheid. De ouders en de zorgverleners zien de muziektherapie wel als een verrijking van haar vrijheid. Zorgorganisaties mogen in zulke situaties hun eigen afwegingen maken om te bepalen of deze vorm van onvrijwillige zorg noodzakelijk is, zegt de beleidsmedewerker van het ministerie van VWS hierover.

Bekijk de training Wet zorg en dwang Bekijk de e-learning Wet zorg en dwang

Neem contact op

Lees ook:

E-learning in de zorg: alles over online cursussen en trainingen

Incompany trainingen en opleidingen: voor- en nadelen op een rij